Błędy w myśleniu – zniekształcenia poznawcze

Zniekształcenia w myśleniu pojawiają się u wszystkich ludzi. Prawdopodobnie wielu z nas podczas sprzeczki powiedziało: „Na ciebie nigdy nie można liczyć!”, „Ty zawsze się spóźniasz!”, lub „Nigdy nie wynosisz śmieci!”. Najprawdopodobniej w takiej sytuacji popełniliśmy błąd nadmiernego uogólniania – w rzeczywistości nasz rozmówca nie spóźniał się przy każdej możliwej okazji a zawiódł nas w tej konkretnej sytuacji i może jeszcze kiedyś w przeszłości, ale nie pomyśleliśmy, ile razy nam już pomógł.

Nadużywanie określeń „zawsze” lub „nigdy” może wystąpić także w poważniejszych stanach w postaci zaburzeń psychicznych. Na przykład w depresji możemy myśleć „Nigdy nic mi nie wychodzi”, „Zawsze jestem sama”, „Zawsze będzie beznadziejnie”. W reakcji na niepowodzenie możemy mieć skłonność do myślenia, że tak się dzieje zawsze i traktować je jak stały wzorzec. W lęku z kolei możemy błędnie zakładać, że „Ludzie zawsze mnie skrytykują”, lub że „Nikt mi nie pomoże”.

Innym częstym zniekształceniem myślenia jest katastrofizacja, która polega na tym, że myślimy, że stało lub stanie się coś, czego nie będziemy w stanie znieść. „To będzie straszne jeśli mi się nie uda”, „Zwariuję od tego”, „Na pewno zemdleję” to przykłady myślenia, w którym nie bierzemy pod uwagę innych, mniej tragicznych w skutkach, zdecydowanie bardziej prawdopodobnych scenariuszy.

Przepowiadanie przyszłości, w postaci myślenia „Nigdy sobie nie znajdę partnera”, „Nie znajdę pracy”, „Moja sytuacja się nie poprawi” polega na tym, że dostrzegamy tylko negatywne scenariusze przyszłości, nie biorąc pod uwagę, że przyszłość wcale nie jest nam znana i nie wiemy, czy to, co spostrzegamy w czarnych barwach sprawdzi się.

Często też usiłujemy czytać ludziom w myślach, zakładając, że „Ona pomyśli, że jestem głupi”, „Pomyślą, że jestem nieudacznikiem” lub sądząc „Powinien domyślić się, że to mnie zdenerwuje”. Ten błąd myśleniu polega na tym, że uważamy za oczywiste, co ktoś myśli (lub powinien się domyślić), pomimo tego, że nie mamy dowodów na poparcie tego przekonania.

Do błędów w myśleniu należy także etykietowanie („Jestem beznadziejna”), myślenie dychotomiczne (czyli fałszywy dylemat: albo-albo, np. „Albo mnie pochwali, albo skrytykuje” „Każda ocena poniżej piątki będzie słaba”), czy minimalizowanie („Poszło mi dobrze, ale to był najprostszy z egzaminów”).

Błędów w myśleniu, czyli zniekształceń poznawczych istnieje wiele i chociaż czasem popełniamy je wszyscy, niektóre z nich są charakterystyczne dla zaburzeń m.in. depresyjnych i lękowych. Jeśli sposób myślenia działa u nas jak filtr, poprzez który zauważamy np. tylko swoje potknięcia, braki lub niebezpieczeństwa, możemy rozważyć podjęcie psychoterapii w nurcie poznawczo-behawioralnym, której celem jest uelastycznienie naszego sposobu myślenia.

Na podstawie: Popiel, A., Pragłowska, E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna: teoria i praktyka. Wydawnictwo Paradygmat: Warszawa. Leahy, R. L. (2008). Techniki terapii poznawczej: podręcznik praktyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: Kraków.